sutamayā paññā from a Dhamma talk

 https://www.youtube.com/watch?v=BIjMMk8uXnQ&t=724s

Are we now living in the all very very subtle reality unknown as it is? 
Because at moment of seeing, eating or whatever, no understanding what is that at all. While that is a subtle reality, each moment arising and falling away. So sutamayā paññā is listening to the truth of what is there right now. Suta: listen to the truth of what is there right now. 
Right now all appears as people and things, but in truth very subtle moments of what is there, arising and falling away in split seconds, so very rapidly. That's why we learn to understand from moment of hearing: is that true ?what is there now: I and mine around?…. 
Whatever is there right now, not understanding that it's so subtle. The truth of it is so very subtle. That's why begin to understand to listen carefully, study carefully how far from understanding the subtle truth. Because it's so subtle. Just arise and falls away and then gone so rapidly. How subtle it is! Each one is different even in a moment. 
That's why learn to understand the truth, to be truthful to the truth. Sacca pāramī has to begin to know the truth of what is there, which each moment is so subtle because it does not appear as it is. Just there from nothing to be something and then nothing again, unknown. Because the next moment from nothing is something and then nothing again. All day, all life. No matter this moment or any moment. Just understand that it is true, be truthful to the truth. 
Otherwise how can there be the understanding of the truth of this moment, which is so very subtle. How many moments now? Open one’s eyes. Is there everything as something? How fast is it! Is there any moment of understanding each subtle moments of split seconds moment, right now? 
Seeing is only a moment but what appears appears as something: The mark and sign of something known as what is what. But in truth, so very subtle moment arising and falling away all the time and this is cintāmayā paññā. And when there is the understanding of how far from understanding the truth of that which is so subtle. But it can be understood. It can be realized because it's so true right now. But with understanding of what is there, from moment to moment, one reality to another reality. 

Is it true? Is it confidence of the truth or it's not true? No one at all. Before seeing there's no seeing, and then seeing and then no seeing again. And seeing so subtle too. Even it’s there all day. Just living in the world of very subtle reality unknown but it appears as someone and something all day, from birth to die. That's why this is sutamayā paññā, cintāmayā paññā. And understand the truth conditions more attention to the truth of it, little by little, and understand that no one can make anything arise at all. Even it’s there so true from hearing, considering but that is not enough. Because it can be realized. Otherwise why do we study it? Why do we listen to it? Just to understand the truth gradually, until it appears as it is: no one and nothing and no world at all. The truth is that: just that which arises is a world and gone.
The breaking world, from moment to moment. Is that true? Can there be two moments in a moment? Both seeing and hearing, can it arise in a moment? Impossible. So break it up to the very very short moment of what is there now. That is so subtle! Because nothing can break it up, but only right understanding. Begin to be truthful to the truth. What conditions birth? different births. And what conditions death? short or long. By conditions! All by conditions. Nothing permanent at all. Nothing can stay long at all. Just so very short arising and falling away unknown. 
So wrong understanding, taking that which is not at all because it has fallen away to be something remembered. People and things all day and so on. Is that true? That's why what is true? Should it be known? Or just live in the subtlety of the arising and falling away realities, taking it blindly that is something permanent, like I or someone. That’s why what is real now can be known, until it can be the object of right understanding with direct awareness. Not enough at all because just the beginning of awareness of what is there now is not the moment of understanding clearly. Because other realities also appear there too, like now. 
It's not just seeing, there’s hearing and thinking as well. Is that true? Just learn to understand the truth. That's all. And even that the truth is that, it's just a conditioned reality to think about it. That's why learn to understand each moment naturally right now that is there, can be known, that no body, no arms, no legs, no window … How can it be anything when it is experienced through five doorways and then thinking about it as something after that. From moment to moment, from life to life, what is the truth? 
So learn to understand the subtlety of just one reality right now and understanding that it's beyond expectation. Nothing at all, only one reality appearing and that is the ultimate truth of this very moment. To be considered. Cintāmayā paññā. And not just one moment, many moments to have firm confidence of the truth: sacca pāramī, adhiṭṭhāna pāramī, nekkhamma pāramī letting go taking that which is not there to be something as before. 
Gradually, little by little, until there are conditions to be aware with understanding of just one reality. By conditions. Beginning to understand the characteristic of that which has been heard about it before. Hardness is there all the time but when there's no experiencing of hardness can it appear to be there again? Impossible. 
So life goes on by conditions. All by conditions. Even right now. No one that is thinking about what is now spoken out. Each moment is a very subtle. That's the way to develop right understanding of the fourth Ariya Saccā: the way, or the path leading to realize the truth. Because the truth is the first Ariya Saccā: Dukkha - what is there arising falling away instantly. All Dhamma, all sankhāra dhamma is that which is not permanent. It's conditioned from nothing appears before to appear. For example no seeing before seeing and then seeing then gone. All day, all life, each life. 
Should it be known? Or just it’s that its way. That's why there are so many different realities in a day appearing but no attentions, no understanding of what is there. If there's no hearing considering at all about what is there. 
For example hardness. If there's no hearing considering about “it's real because it's there appearing”, but just at the moment when there is the reality which experiences it. Otherwise how can it be known that it's just hardness and thinking is not hardness. So in truth, whatever in life is the reality which arises by conditions to arise and experience an object and then gone, nothing more. 
For example seeing right now, it is not moment before seeing and it's not the moment after seeing. All gone. This is Pariyatti. And when there's firmer and firmer confidence, it conditions moment of just be aware of a reality, depending on how much understanding of that which is aware of. Like now. There can be a moment of understanding that hardness is there, just it’s there, is real, it’s just a reality. It cannot be spoon or fork or anything at all. Just a reality. 
That's why Buddha taught about the six worlds: seeing, hearing, smelling, tasting,  touching and thinking to be known because life is not permanent at all. And when we think about the impermanency of life, life is there now at the moment of seeing, not permanent at all. Not to do anything at all because no one can do anything at all. But what is there can be thought about carefully. It just the truth is seen that's all. see. How long will it be? Just that’s all. Only that which seen, in truth no shape no form. It's just one dot, small dot of that which is seen, which impinged on the eye base. All gone, the eye base, the seeing and that which is seen. But more than that what condition is there for moment of seeing: there is another reality which experiences the object together as condition for seeing to arise, unknown. 
All are unknown about the truth, because the truth is so very subtle. But the enlightenment of the Buddha conditioned what he spoke, just elaborate the truth of what is there now, to be known, to be thought about, to be developed on and on unexpectedly. Otherwise it is the subtle attachment to the I because of ignorance. That's why before there can be the understanding of anything as it is, there must be understanding of the subtlety of what is there now, so subtle that is not known yet. No expectation how long it will be known, but the moment of beginning not just ignore the nature of that. Because hearing, considering begin to attend to the moment of whatever is there as that which arises and experiences the object. Otherwise there's no living, there's no life, there's no world at all. 
And this is the way to have it very very firm developed. Otherwise, even there’s seeing, never be known at all because no attention about that which just arise to experience that which is seen. So very very short one moment and now how many moments? Seeing everything around? And the truth is that there’s another (reality). At the moment of one reality arises just experience one object and one object is not as we think: the chair, the curtain and so on…, not at all. Only that which can be seen and is seen and then gone. The object which is seen gone and the seeing gone, each is very short. 
Everything just arises and falls away in split seconds and the understanding of the truth begin to develop. That is pariyatti. Never enough to understand what is there in a moment. For example feeling is there too, but when feeling does not appear as at the moment of laughing or crying, how can it be known? So there is not just one reality at a time. There are more, but depending on what is there as experienced or not. For example, at moment of seeing, there is feeling too to experience that object by way of feeling towards that object. It’s not known. At moment of feeling pain, pain is there, pain is there and what about the reality which experiences the object of pain? See! So many things to be learned, to understand the truth, the ultimate truth of what is there as it's not there anymore. It's gone instantly. 
The world is breaking all the time. Because seeing gone, hearing gone, sound gone… everything gone. What about yesterday? It's so real yesterday. But today! Not as real as right now. Is this life? Is this the teaching about the ultimate truth that can be developed to understand the nature of what is there as we have heard and consider and have right understanding of the truth about how it is, but not anyone. Is it the object of understanding clearly yet? But it's there and it can be directly experienced clearer and clearer and clearer, by conditions only. This is the subtlety of the path leading to realize the truth. Only this is not enough to realize the truth. Because even there is seeing right now, what is seen is known, but the seeing is not known. It's not attended. It's not the moment of beginning to understand the nature of it: no shape, no form at all, just arise to experience what is there which appears as sound or sight or smell or taste all day. 
So it takes quite a long time, so very much patient to know, from never understanding what is there before hearing the teaching, (then) begin to heard about the truth of it. And understand that: just live with understanding is much better than live with ignorance, clinging and whatever is there as before as so very permanent from birth and not permanent at death. But in truth each moment is not permanent. 
Is there enough confidence to understand right now what it is? Or it develops unknowingly? What is there is always unknowingly, appearing and gone. But from moment to moment the development of understanding develops at that very moment of understanding. So understanding right now is the path, sammā diṭṭhi, little by little, to understand what is there until it's directly experienced, clearer and clearer and clearer until it begin to be Vipassanā: clear comprehension of the truth of what is there right now, stage by stage. Like hearing about what is there from one reality to another reality, or realities in life can be known, can be thought about, can be attended, little by little. 
But to be truthful to the truth. Is there any moment from morning up to now: attend to the characteristic of the truth of what is there? For example: visible object, not anything. And seeing: no shape no form at all, just arise and experience that and then gone. Feeling is there, memory is there. Other realities arises together, condition each other to arise and fall away together. What are they? At moment one reality appears, it's not the other reality. When feeling appears, no thought about the reality which experiences the object of feeling. 
So much to learn, but by conditions. That is the only way to let go ignorance and attachment, by conditions. It arises so naturally because it's conditioned by the accumulation of what is there at that moment to appear, eons and eons and eons ago and even right now. It conditions little by little, who knows? To understand when understanding of that object is more clear, little by little. Khanti pāramī, otherwise how can what reality now which falling away can be realized? It has to be unexpectedly, no one at all. And what is there is known by its nature. Sati it's not citta, it's not feeling and what is it? At what time it has to be known before there can be the understanding of the nature of it when it’s there appearing. So we can talk about what Buddha have taught to understand what is there just in a moment, and gone. 
Should it be ended? All those which arise and fall away, never to arise again. Ignorance, attachment and all kinds of akusala, until all kinds of kusala and kiriya or whatever is there never to arise again. Not at will, not by desire, not by attachment but by understanding so great so strong realizing the truth. Otherwise it's there, because it has been accumulated from eons and eons ago up to now and on and on and on. How much patience to understand what is there now. Among the form of ignorance attachment and kilesa. I'm seeing it. I'm hearing it. In truth, seeing cannot be I or anyone. It's just a conditioned reality arising to see now and then gone. Anytime can be thought about, not forget it. At moment of firm confidence of the truth pariyatti. 
Is this the teachings of the Buddha? Pāramī. 
Would you like to have delicious food? It's tammata: by conditions. It doesn't matter because it has arisen. The more precious moment is a moment of understanding it. No matter it is what at all. Wholesome or unwholesome, they are there by conditions. So what about understanding the truth or the nature of what is there. Very delicious - even (at) that moment what are there?
Each moment in life can be known, but not by not hearing considering at all. It needs right considering to understand even seeing right now. Even it's not permanent it's not known. But it can be understood that at moment of hearing is not moment of seeing. The beginning to have firm confidence of this moment. To be known gradually later, so much long long time by conditions. Thinking about the accumulation in eons and eons ago of ignorance and attachment. 
So what's the way to let go? Not the I. Because actually what is the I? Wrong understanding. What is there doesn't fall away, so it's permanent. But in truth it's not! So just living around very very subtle realities from moment to moment. But it's true, so it can be realized, but not with no understanding, little by little. And understanding is the only reality which let go ignorance and other unwholesome realities. Patient, be patient: viriya pāramī, khanti pāramī. Otherwise how can that be more understanding of the truth even intellectually. 
And understanding that what is there now is so subtle. At moment it is right understanding, it letting go very very subtly, unknown how much. Until is there’s moment of not forget about what is there as just a moment. Even that is not enough. It needs so much understanding, very very much understanding. Even just to condition moment of thinking about the proof of that which is there. Even thinking has to be conditioned. Otherwise the other thought condition the other thinking about other things, all day in life. Understanding this letting go attachment or desire or the will to try to experience it. Impossible. It has to be the letting go any kind of wanting, wishing to realize what is there. Because it's impossible to let go wrong understanding and ignorance when there is ignorance. So ignorance cannot letting go ignorance. 

--- tiếng Việt ---

Chúng ta hiện đang sống giữa những thực tại vô cùng vi tế mà không nhận ra được phải không?

Bởi vì trong khoảnh khắc thấy, ăn uống hay bất cứ việc gì, không có sự hiểu biết về bản chất của thực tại. Trong khi đó mỗi khoảnh khắc chỉ là một thực tại vi tế, khởi sinh rồi hoại diệt ngay. Vì vậy, sutamayā paññā là lắng nghe sự thật về thực tại xuất hiện ngay lúc này. Suta: Lắng nghe sự thật về điều gì đang có mặt ngay bây giờ.

Ngay lúc này, mọi thứ xuất hiện như những người và vật, nhưng sự thật chỉ là những khoảnh khắc vô cùng vi tế của các thực tại, khởi sinh rồi tan biến trong tích tắc, vô cùng nhanh chóng. Đó là lý do tại sao chúng ta học để hiểu từ khoảnh khắc lắng nghe: điều đó có đúng không? Những gì đang có mặt bây giờ? Xung quanh là Ta và Của ta?...

Bất cứ thứ gì hiện diện ngay lúc này, ta không hiểu rằng nó rất vi tế. Sự thật về nó là rất rất vi tế. Đó là lý do ta cần bắt đầu hiểu, bắt đầu nghe một cách cẩn thận, nghiên cứu cẩn thận xem bao lâu mới có thể hiểu được sự thật vi tế. Bởi vì nó quá vi tế. Chỉ khởi sinh rồi tan biến và sau đó biến mất một cách nhanh chóng. Nó vi tế đến nhường nào! Mỗi thực tại đều khác nhau thậm chí ngay trong một khoảnh khắc.

Đó là lý do phải học để hiểu sự thật, trung thực với sự thật. Sacca pāramī phải bắt đầu biết sự thật về điều gì đang có mặt, mà mỗi khoảnh khắc đều vô cùng vi tế bởi vì nó không xuất hiện như nó đang là. Chỉ sinh lên từ không-gì-cả rồi trở thành một cái gì đó rồi lại trở về không-gì-cả, không được biết đến. Bởi vì khoảnh khắc tiếp theo lại từ không-gì-cả trở thành một cái gì đó rồi trở về không-gì-cả. Cả ngày, cả đời. Khoảnh khắc này hay bất kỳ khoảnh khắc nào. Chỉ cần hiểu rằng điều đó là sự thật, hãy trung thực với sự thật.

Nếu không, làm thế nào có thể có sự hiểu biết về sự thật của khoảnh khắc này, vốn vô cùng vi tế?. Bây giờ có bao nhiêu khoảnh khắc? Hãy mở mắt ra. Liệu có phải mọi thứ đều là một cái gì đó không? Nó nhanh đến nhường nào! Có khoảnh khắc nào hiểu được từng khoảnh khắc vi tế chỉ trong vài phần của giây vừa rồi không?

Thấy chỉ là một khoảnh khắc nhưng thứ xuất hiện thì lại xuất hiện như một-cái-gì-đó: Dấu hiệu/ bóng ảnh của một thứ gì đó được nhận thức. Nhưng sự thật đó chỉ là những khoảnh khắc vô cùng vi tế khởi sinh rồi tan biến liên tục và đây là Cintāmayā paññā. Và khi đó có sự hiểu biết về mức độ ta còn cách bao xa với việc thấu hiểu sự thật của pháp vô cùng vi tế. Nhưng sự thật có thể được hiểu. Sự thật có thể được nhận ra bởi vì nó thật sự đúng ở ngay lúc này. Nhưng phải là với sự hiểu biết về thứ đang xuất hiện, từ khoảnh khắc này sang khoảnh khắc khác, một thực tại này rồi một thực tại khác.

Có đúng không? Có niềm tin rằng đó là sự thật hay không? Không có ai cả. Trước cái thấy thì không có cái thấy, rồi thấy và sau đó lại không còn cái thấy nữa. Và cái thấy cũng rất vi tế. Ngay cả khi nó có mặt cả ngày. Chỉ sống trong thế giới của thực tại vô cùng vi tế mà không ai biết, mà nhiều thứ xuất hiện như con người và những thứ gì đó cả ngày, từ khi ra đời đến lúc chết. Đó là lý do tại sao đây là sutamayā paññā, cintāmayā paññā. Và Cái hiểu về sự thật thì làm duyên cho sự chú ý nhiều hơn đến bản chất thực sự của thực tại, từng chút một, và hiểu rằng không ai có thể tạo ra bất cứ điều gì hết. Ngay cả khi ta lắng nghe và suy xét thấy đúng là như vậy, điều đó vẫn chưa đủ. Bởi vì nó có thể được trực nhận (kinh nghiệm trực tiếp). Nếu không thì tại sao chúng ta học pháp? Tại sao chúng ta nghe pháp? Chỉ để hiểu sự thật từng chút một, cho đến khi nó xuất hiện đúng như nó là: không có ai và không có gì và không có thế giới nào cả.

Sự thật là: chỉ có pháp khởi sinh, trở thành một thế giới ở khoảnh khắc đó rồi tan biến. Một thế giới vỡ vụn, từ khoảnh khắc này sang khoảnh khắc khác. Điều đó có đúng không? Liệu có thể có hai khoảnh khắc trong một khoảnh khắc không? Cả thấy và nghe cùng lúc? Liệu chúng có thể cùng khởi sinh trong một khoảnh khắc? Điều đó không thể xảy ra. Vì vậy thế giới được chia chẻ thành những khoảnh khắc rất rất ngắn của một thực tại đang có mặt ngay bây giờ. Nó thật sự rất vi tế! Bởi vì không có gì có thể chia chẻ thế giới, chỉ hiểu biết đúng đắn mới có thể làm việc đó. Hãy bắt đầu trung thực với sự thật. Duyên để sinh ra là gì, những nẻo tái sinh khác nhau? Và duyên nào dẫn đến cái chết? Ngắn hay dài? Do duyên! Tất cả đều do duyên. Không có gì vĩnh cửu. Không có gì có thể tồn tại lâu dài cả. Chỉ có những thực tại khởi sinh và hoại diệt rất ngắn ngủi mà không ai biết.

Vậy nên tà kiến cho thứ không có (bởi nó đã diệt đi) là một cái gì đó có thể được ghi nhớ. Có mọi người và vạn vật cả ngày và thứ này thứ khác. Đúng không? Đó là lý do tại sao cần biết cái gì là thật! Liệu ta có nên biết sự thật ? Hay chỉ sống trong sự vi tế của những thực tại khởi sinh và hoại diệt, mù quáng coi chúng là cái gì đó kéo dài, vd. như “tôi” hay ai đó. Đó là lý do tại sao cái đang là thực tại ngay bây giờ có thể được biết, cho đến khi nó trở thành đối tượng của trí tuệ kinh nghiệm trực tiếp. Giờ thì vẫn chưa đủ bởi vì mới chỉ là khởi đầu của nhận biết về những gì có mặt ngay bây giờ mà chưa phải là khoảnh khắc thấu hiểu rõ ràng. Bởi vì những thực tại khác cũng xuất hiện ở đó, như bây giờ.

Không chỉ có cái thấy, còn có cái nghe và suy nghĩ nữa. Có đúng không? Học chỉ để hiểu sự thật. Chỉ có vậy thôi. Sự thật là vậy, suy nghĩ chỉ là một thực tại được làm duyên để suy nghĩ. Đó là lý do tại sao phải học để hiểu từng khoảnh khắc một cách tự nhiên ngay bây giờ, rằng thực tại đang có mặt, có thể được biết đến, rằng không có thân, không có tay, không có chân, không có cửa sổ... Làm sao đó có thể là bất cứ thứ gì trong khi nó chỉ là thực tại được kinh nghiệm qua ngũ quan rồi sau đó suy nghĩ về như một cái gì đó? Từ khoảnh khắc này sang khoảnh khắc khác, từ kiếp này sang kiếp khác, đâu là sự thật?

Do đó, hãy học để hiểu sự vi tế của chỉ một thực tại duy nhất ngay bây giờ và hiểu rằng điều đó nằm ngoài mong đợi. Không có gì cả, chỉ có một thực tại duy nhất xuất hiện và đó là sự thật tối hậu của chính khoảnh khắc này. Để suy xét: cintāmayā paññā. Và không chỉ một khoảnh khắc, nhiều khoảnh khắc để có được niềm tin vững chắc vào sự thật: sacca pāramī, adhiṭṭhāna pāramī, nekkhamma pāramī, buông bỏ việc coi cái không có thật là một cái gì đó như trước đây.

Từng chút, từng chút một, cho đến khi đủ duyên để chánh niệm với sự hiểu biết chỉ về một thực tại duy nhất sinh khởi. Do duyên. Bắt đầu hiểu đặc tính của thứ mà trước đây đã từng được nghe. Tính cứng có mặt mọi lúc nhưng khi không có sự kinh nghiệm tính cứng thì liệu nó có thể xuất hiện trở lại không? Không thể.

Vì vậy, cuộc sống diễn tiến theo duyên. Tất cả đều do duyên. Ngay cả bây giờ. Không có con người nào đang suy nghĩ về những gì đang được nói đến. Mỗi khoảnh khắc đều rất vi tế. Đó là cách để phát triển sự hiểu biết đúng đắn về Diệu Đế thứ tư: Con đường, hoặc đạo lộ dẫn đến chứng ngộ sự thật. Bởi vì sự thật là Diệu Đế thứ nhất: Khổ - cái có mặt đang khởi sinh rồi tan biến ngay lập tức. Tất cả pháp, tất cả pháp hữu vi là thứ không vĩnh cửu. Nó được duyên khởi từ không-có-gì trước đó để xuất hiện. Ví dụ, không có cái thấy trước khi có cái thấy, sau khi có cái thấy rồi thì biến mất. Cả ngày, cả đời, mỗi kiếp sống.

Liệu có nên biết điều đó? Hay đơn giản chỉ là cách thực tại vận hành? Đó là lý do vì sao có rất nhiều thực tại khác nhau xuất hiện trong một ngày nhưng không có sự chú ý, không có hiểu biết về những gì đang ở đó nếu không có sự lắng nghe, suy xét về những gì đang có mặt.

Ví dụ như tính cứng. Nếu không có sự lắng nghe, suy xét rằng "nó là thực vì nó đang xuất hiện", chỉ ở khoảnh khắc có thực tại kinh nghiệm tính cứng. Nếu không thì làm sao có thể biết rằng đó chỉ là đặc tính cứng còn suy nghĩ thì không phải là đặc tính cứng. Vì vậy, sự thật là, bất cứ điều gì trong cuộc sống đều là thực tại khởi sinh do duyên để trải nghiệm một đối tượng rồi tan biến, không hơn không kém.

Ví dụ như cái thấy ngay bây giờ, nó không phải là khoảnh khắc trước khi thấy và cũng không phải là khoảnh khắc sau khi thấy. Tất cả đều tan biến. Đó là Pariyatti. Và khi có niềm tin vững chắc và vững chắc hơn nữa, nó làm duyên cho khoảnh khắc nhận biết chỉ một thực tại, tùy thuộc vào mức độ hiểu biết về đối tượng. Giống như bây giờ. Có thể có một khoảnh khắc hiểu rằng tính cứng có mặt, chỉ là nó đang có mặt, nó là thực, nó chỉ là một thực tại. Nó không thể là thìa, dĩa hay bất cứ thứ gì khác. Chỉ là một thực tại.

Đó là lý do tại sao Đức Phật đã dạy về sáu thế giới: thấy, nghe, ngửi, nếm, xúc chạm và suy nghĩ cần được biết đến bởi vì cuộc sống hoàn toàn không vĩnh cửu. Và khi chúng ta suy nghĩ về bản chất vô thường của cuộc sống, cuộc sống có mặt ngay lúc này trong khoảnh khắc nhìn thấy, hoàn toàn không trường tồn. Không cần phải “làm” gì cả bởi vì không ai có thể làm bất cứ điều gì. Nhưng cái gì đang có mặt có thể được suy xét cẩn thận. Chỉ là sự thật đang được thấy, chỉ có vậy thôi. Đúng không? Nó kéo dài bao lâu? Tất cả chỉ có vậy. Chỉ có cái được thấy, sự thật là nó không có hình hay dạng gì hết. Nó chỉ là một điểm, một chấm nhỏ của cái được thấy, thứ đã in dấu lên nhãn căn. Và rồi tất cả đều tan biến, nhãn căn, cái thấy và cái được thấy. Hơn thế nữa, duyên nào góp mặt cho khoảnh khắc của cái thấy: có một thực tại khác đã cùng kinh nghiệm đối tượng đó và làm duyên cho cái thấy khởi sinh, không được biết đến.

Mọi điều về sự thật đều chưa được biết, bởi vì sự thật quá vi tế. Nhưng sự giác ngộ của Đức Phật đã làm duyên cho những gì Ngài nói, chỉ bày sự thật về những gì đang có mặt ngay bây giờ, để được biết đến, được suy xét, để được phát triển liên tục theo cách không-mong-đợi. Nếu không thì đó là sự bám víu vi tế vào cái "tôi" vì vô minh. Đó là lý do tại sao trước khi có thể hiểu bất cứ điều gì như nó là, phải có hiểu biết về tính vi tế của thứ đang có mặt ngay lúc này, vi tế đến nỗi chưa từng được biết tới. Không có mong đợi bao lâu thì sự thật sẽ được thấu tỏ, nhưng hiểu biết bắt đầu ở khoảnh khắc không phớt lờ bản chất của thực tại. Bởi vì lắng nghe, suy xét bắt đầu chú ý đến khoảnh khắc bất cứ thứ gì có mặt là thực tại khởi sinh và kinh nghiệm đối tượng. Nếu không thì không có sự sống, không có cuộc đời, không có thế giới nào cả.

Và đây là con đường để có sự phát triển rất rất vững chắc. Nếu không, ngay cả khi có cái thấy, nó cũng sẽ không bao giờ được biết đến bởi vì không có sự chú ý đến cái vừa khởi sinh để kinh nghiệm cái được thấy. Chỉ một khoảnh khắc vô cùng ngắn ngủi, còn bây giờ đang có bao nhiêu khoảnh khắc? Nhìn thấy mọi thứ xung quanh? Và sự thật là, có một (thực tại khác). Tại khoảnh khắc một thực tại khởi sinh, chỉ kinh nghiệm một đối tượng và đối tượng đó thì không phải như chúng ta nghĩ: cái ghế, cái rèm cửa và những thứ khác..., hoàn toàn không phải vậy. Chỉ có cái có thể thấy và cái được thấy rồi tan biến. Đối tượng được thấy tan biến và cái thấy cũng tan biến, mỗi thứ đều rất ngắn ngủi.

Mọi thứ chỉ khởi sinh và hoại diệt trong tích tắc và hiểu biết về sự thật bắt đầu phát triển. Đó là Pariyatti. Không bao giờ hiểu đủ những gì đang có mặt trong một khoảnh khắc. Ví dụ, cảm thọ cũng có mặt, nhưng khi cảm thọ không xuất hiện như ở khoảnh khắc cười hay khóc, làm sao có thể biết được nó? Vì vậy, không chỉ một thực tại xuất hiện một lúc. Có nhiều hơn thế, nhưng tùy thuộc vào việc thứ đang có mặt có được kinh nghiệm hay không?. Ví dụ, vào lúc thấy, cũng có cả sự kinh nghiệm đối tượng đó bằng đặc tính “cảm thọ đối tượng”. Điều đó không được biết. Vào lúc cảm thọ đau sinh khởi, đau có mặt, đau có mặt và thế còn thực tại kinh nghiệm đối tượng của cảm thọ đau nữa thì sao? Thấy không! Còn rất nhiều điều phải học, để hiểu sự thật, sự thật tột cùng của cái đang có mặt nhưng rồi không còn nữa. Nó biến mất tức thì.

Thế giới đang tan rã từng khoảnh khắc. Bởi vì cái thấy tan biến, cái nghe tan biến, âm thanh tan biến... mọi thứ đều tan biến. Còn hôm qua thì sao? Ngày hôm qua quả là thực. Nhưng không thực bằng hôm nay! Không thực như ngay lúc này. Đây có phải là cuộc sống không? Đây có phải là lời dạy về sự thật tột cùng có thể phát triển để hiểu bản chất của cái đang có mặt như chúng ta đã nghe và suy xét, đã có hiểu biết về sự thật ấy, nhưng đó chỉ là sự hiểu biết chứ không phải là ai cả? Và đối tượng của sự hiểu biết đã xuất hiện rõ ràng chưa? Nhưng nó có mặt và có thể được trực tiếp kinh nghiệm một cách rõ ràng hơn, rõ ràng hơn nữa, chỉ bởi duyên mà thôi. Đây là tính vi tế của con đường dẫn đến chứng ngộ chân lý. Chỉ ở mức độ này thôi thì vẫn chưa đủ để chứng ngộ chân lý. Bởi vì ngay cả khoảnh khắc thấy bây giờ, cái được thấy được biết, nhưng cái thấy thì chưa được biết. Nó chưa được chú ý đến. Đó chưa phải là lúc bắt đầu hiểu bản chất của cái thấy: không hình không dạng, chỉ khởi sinh để kinh nghiệm cái đang có mặt, đang xuất hiện như âm thanh, hình ảnh, mùi, vị … suốt cả ngày.

Vì vậy cần rất nhiều thời gian, rất nhiều kiên nhẫn để hiểu, từ chỗ chưa bao giờ hiểu những gì có mặt trước khi được nghe lời dạy, (rồi) bắt đầu nghe về sự thật. Và hiểu rằng: Sống với hiểu biết thì tốt hơn nhiều sống trong vô minh, với bám víu và cho rằng mọi thứ trường tồn từ khi sinh ra và rồi chết đi như từ trước đến nay. Nhưng sự thật là mỗi khoảnh khắc đều không trường tồn.

Có đủ niềm tin để hiểu cái-đang-là ngay bây giờ không? Hay là nó phát triển âm thầm? Những gì có mặt luôn xuất hiện và biến mất mà không được biết. Nhưng từng khoảnh khắc, sự phát triển hiểu biết phát triển trong chính khoảnh khắc có hiểu biết ấy. Vì vậy, hiểu biết thực tại ngay bây giờ chính là con đường: Chánh kiến, dần dần hiểu những gì đang có mặt cho đến khi trực tiếp kinh nghiệm, rõ ràng hơn, rõ ràng hơn nữa cho đến khi bắt đầu trở thành Minh sát tuệ: trực quán rõ ràng sự thật của những gì có mặt ngay lúc này, từng mức độ một. Giống như nghe về những gì có mặt, từ một thực tại này sang thực tại khác, các thực tại trong cuộc sống có thể được biết, có thể được suy xét, có thể được chú ý đến từng chút một.

Nhưng hãy trung thực với sự thật. Có bất kỳ khoảnh khắc nào từ sáng đến giờ ta chú ý đến đặc tính của sự thật hiện khởi không? Ví dụ: đối tượng thị giác, không phải là “thứ gì” cả. Và cái thấy: không hình không dạng, chỉ khởi sinh và kinh nghiệm một thứ rồi biến mất. Thọ có mặt, ký ức có mặt. Các thực tại khác cùng khởi sinh, tạo duyên cho nhau khởi sinh và hoại diệt cùng nhau. Chúng là gì? Vào lúc một thực tại xuất hiện, nó không phải là thực tại khác. Khi thọ xuất hiện, không có suy nghĩ về thực tại nào kinh nghiệm đối tượng của thọ.

Còn rất nhiều điều phải học, nhưng do duyên. Đó là cách duy nhất để buông bỏ vô minh và dính mắc, do duyên. Nó khởi sinh một cách tự nhiên bởi vì nó được duyên bởi sự tích lũy khiến cho nó xuất hiện, sự tích luỹ từ muôn kiếp và muôn kiếp trước và ngay cả bây giờ. Nó tạo duyên từng chút từng chút, ai biết được? Để hiểu, khi mà sự hiểu biết về đối tượng đó trở nên rõ ràng hơn, từng chút. Khanti pāramī, nếu không thì làm sao có thể chứng ngộ được thực tại hiện đang diệt đi? Nó phải xảy ra một cách bất ngờ, và không có bất cứ ai làm cho nó xảy ra cả. Và những gì có mặt được biết bởi bản chất của chúng. Niệm không phải là tâm, không phải thọ, vậy nó là gì? Và nó phải được biết đến trước khi có thể hiểu bản chất của nó khi nó xuất hiện. Vì vậy, chúng ta có thể nói về những điều Đức Phật đã dạy để hiểu những gì có mặt chỉ trong một khoảnh khắc, rồi biến mất.

Có nên chấm dứt chúng không? Tất cả những gì khởi sinh và hoại diệt, không bao giờ sinh khởi trở lại nữa. Vô minh, chấp thủ và mọi loại bất thiện, cho đến tất cả thiện và vô ký hay bất cứ điều gì ở đó cũng không bao giờ khởi sinh trở lại nữa. Không phải do ý chí, không phải do mong muốn, không phải do dính mắc mà bằng hiểu biết cao siêu, vững chắc, chứng ngộ chân lý. Nếu không, mọi thứ vẫn có ở dó, bởi vì nó đã được tích lũy từ muôn kiếp trước cho đến bây giờ và mãi mãi không ngừng. Cần bao nhiêu kiên nhẫn để hiểu những gì đang có mặt bây giờ? Giữa muôn vàn vô minh, chấp thủ và phiền não che lấp. “Tôi đang thấy” có ở đó. “Tôi đang nghe” có ở đó. Trên thực tế, “thấy” không thể là tôi hay bất kỳ ai cả. Nó chỉ là một thực tại được tạo duyên khởi sinh để thấy lúc này rồi biến mất. Bất cứ lúc nào cũng có thể suy nghĩ về điều đó, không quên điều đó, vào khoảnh khắc có niềm tin vững chắc vào Sự thật (Pariyatti).

Đây có phải là lời dạy của Đức Phật không? Pāramī.

Bạn có muốn món ăn ngon không? Điều đó là tammayatā: do duyên. Cũng không sao bởi vì điều đó đã khởi sinh rồi. Khoảnh khắc quý giá hơn là khoảnh khắc hiểu biết nó. Không quan trọng nó là gì cả. Thiện hay bất thiện, chúng đều có mặt do duyên. Vậy việc hiểu sự thật hay bản chất của những gì đang có mặt thì sao? (Món ăn) Rất ngon - ngay cả khoảnh khắc đó thì những gì có mặt?

Mỗi khoảnh khắc trong cuộc sống đều có thể được biết, nhưng không phải bằng cách không lắng nghe, không suy xét. Cần có sự suy xét đúng đắn để hiểu ngay cả cái thấy bây giờ. Ngay cả việc nó không trường tồn cũng không được biết. Nhưng có thể biết rằng khoảnh khắc nghe thì không phải là khoảnh khắc thấy. Đó là khởi đầu để có niềm tin vững chắc vào khoảnh khắc hiện tại. Để dần dần có cái biết về sau, rất rất lâu về sau nữa, bởi duyên. Hãy nghĩ về tích lũy của vô minh và chấp thủ từ muôn kiếp trước.

Vậy cách để buông bỏ là gì? Không phải là 'tôi'. Bởi vì thực sự 'tôi' là gì? Là hiểu biết sai lầm (tà kiến). Cái gì có mặt không hoại diệt, cho nên nó là thường hằng. Nhưng sự thật không phải vậy! Vì thế chỉ là sống quanh rất nhiều thực tại vi tế từ khoảnh khắc này sang khoảnh khắc khác. Nhưng đó là sự thật, nên nó có thể được chứng ngộ, nhưng không phải không với hiểu biết từng chút một. Và hiểu biết là thực tại duy nhất có thể buông bỏ vô minh và các thực tại bất thiện khác. Kiên nhẫn, hãy kiên nhẫn: Viriya pāramī , Khanti pāramī. Nếu không, làm sao có thể hiểu biết sâu sắc hơn về chân lý ngay cả ở mức độ tư duy.

Và hãy hiểu rằng những gì đang có mặt bây giờ thì rất vi tế. Khoảnh khắc đó là hiểu biết đúng, nó buông bỏ một cách rất rất vi tế, không thể biết. Cho đến khoảnh khắc không quên rằng những gì đang có mặt chỉ là một khoảnh khắc. Ngay cả như vậy cũng chưa đủ. Cần rất nhiều hiểu biết, rất rất nhiều hiểu biết. Ngay cả chỉ để có duyên cho khoảnh khắc suy nghĩ về bằng chứng của cái đang có mặt. Ngay cả suy nghĩ cũng phải do duyên. Nếu không, suy tư khác sẽ tạo điều kiện cho suy nghĩ về những thứ khác suốt cả ngày trong cuộc sống. Hiểu biết này sẽ buông bỏ chấp thủ hoặc khát khao hoặc ý chí cố gắng kinh nghiệm khoảnh khắc. Điều đó là không thể. Phải là buông bỏ bất kỳ loại mong muốn, ước muốn nào muốn chứng ngộ những gì đang có mặt. Bởi vì buông bỏ tà kiến và vô minh khi đang có vô minh là điều không thể. Vì vậy, vô minh không thể buông bỏ vô minh.